بسم الله الرحمن الرحیم
با توجه به اینکه ترجمه ی پست قبلی از حدیث امام صادق در رد بر ثنویه و زنادقه اندکی پیچیده و غیر قابل فهم بود ، بنده تصمیم گرفتم شرحی بر این حدیث بنویسم که البته با اندک علم خودم آن را به تحریر در آوردم و احتمالا خالی از اشکال نخواهد بود .
در ابتدا امام به شخصی از ثنویه که قائل به دو خدایی است می فرماید که اگر دو موجود با ادعای خدایی وجود داشته باشند از سه حالت خارج نیست .
- یا هر دو قوی هستند
- یا یکی قوی و یکی ضعیف است
- یا هر دو ضعیف هستند
1 - یا هر دو قوی هستند
سپس میفرماید اگر هر دو قوی باشند باید هر کاری بخواهند بتوانند بکنند پس چرا اراده ی آنها به حذف دیگری تعلق نمی گیرد ( در صورتی که هر صاحب قدرتی تمایل به غلبه و استیلا دارد ) که البته این یکی از دلایل است و دلایل دیگری در ادامه خواهد آمد ، و همچنین البته این امر نفی قدرت از هر دوی آنها را لازم می آورد ، چرا که ممکن است اراده ی هر کدام به حذف دیگری یا حذف اراده ی دیگری تعلق گیرد ، و به عنوان مثال یکی اراده کند که مثلا جهان هستی قابل سکونت برای موجودات زنده شود و دیگری اراده کند هستی غیر قابل سکونت برای موجودات زنده شود ، در این صورت اراده ی کدام یک اتفاق خواهد افتاد ؟ اگر بگوییم اراده ی یکی از آنها پس آن قویتر است و دیگری ضعیف تر و اگر بگوییم اراده ی هر دوی آنها پس یا اراده ی هر دوی آنها همیشه یکی است که به یکی بودن خودشان منجر میشود ، یا اینکه اراده ی هر کدام متفاوت است که در این صورت به تناقض بر میخوریم ، زیرا مثلا جهان هستی که یک مجموعه ی واحد هماهنگ است چگونه میتواند در یک لحظه در تمام ابعادش دو حالت را به خود بگیرد ؟ و در چنین صورتی نظم و نظام طبیعت از بین رفته و منجر به نابودی آن خواهد شد .
و همانطور که قرآن کریم نیز می فرماید : «لَوْ كَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا » (انبیاء/22)
اگر خدایانی غیر از الله بودند نظام جهان غیر قابل استفاده میشد .
بنابر این نتیجه گرفتیم که :
- وجود دو خدای کاملا قوی تناقض آمیز است ، زیرا هر آن ممکن است اراده ی یکی بر ضد اراده ی دیگری قرار بگیرد و در این صورت هر دو عاجز و ناتوان خواهند بود .
نکته : چرا باید در صورت کار گروهی اربابان فرضی حتما فساد و بی نظمی در پدیده پیدا شود ؟ چطور یک تیم متخصص یک پروژه ی هماهنگ و منظم تولید می کند ؟
پاسخ : علومی که عقلای عالم، کارهای خود را بر اساس آن انجام میدهند، از دو چیز خارج نیست :
- یا صورتهای علمی است
- یا قوانینی است که از نظام خارجی جاری در عالم گرفته شده است
صورتهای علمی و نیز قوانین طبیعی، از نظر وجودی پس از تحقق نظام خارجی محقق میشوند . بدین معنا که ابتدا باید عالمی در خارج وجود داشته باشد تا بعد از آن بخشی از آن صورتهای علمی (در ذهن یکی از موجودات آن) باشد و بخشی دیگر قوانینی که یکی از در بین موجودات این عالم متحقق وجود دارد و کسی هم انرا کشف میکند .
عالم طبیعت، فعل و نتیجه عملکرد این ارباب مفروض است و تاثر فاعل از فعلش محال است . چرا که مستلزم تقدم الشی علی نفسه میشود .
بنابراین این فرض که اربابان در کارهای خود با هم توافق کنند ، مستلزم آن است که از نتیجه کاری که هنوز انجام نداده اند تبعیت کنند. که فرضی است محال .
2 - یکی قوی و دیگری ضعیف است
در این صورت آنکه قویتر است خداست و آنکه ضعیف تر است خدا نیست زیرا آنکه ضعیف است فقط در صورت جواز و اجازه ی موجود قویتر میتواند وجود داشته باشد و الا به اراده ی موجود قویتر نابود میشود . پس در نتیجه تنها یک خدا داریم .
3 - هر دو ضعیف هستند
پس در این صورت هیچ کدام خدا نیستند و اما فرض بر آن است که خدایی وجود دارد ( که در ادامه به آن خواهیم پرداخت ) .
سپس امام به ارائه ی دلیلی دیگر می پردازد :
می فرماید اگر دو موجود قدیم ( ازلی و همیشگی ) وجود داشته باشند سه حالت دارد :
- هیچ فرقی میان آنها نیست
- با هم فرق میکنند
- کاملا متمایز هستند
1 - هیچ فرقی میان آنها نیست
در این صورت همان یک خدا هستند و هیچ فرقی با هم ندارند و یگانگی خداوند عالم ثابت میشود .
2 - یک اشتراک و یک تمایز دارند
این مورد نیز محال است زیرا :در چنین صورتی تسلسل محال به وجود می آید .
زیرا اگر دو خدا را تصور کنیم باید یک چیزی باشد که میان آن دو تفاوت و تمایز ایجاد کند ، و آن چیز هر چه که باشد باید از ازل وجود داشته باشد و چون از ازل وجود دارد باید خودش خدا باشد !
بنابر این وجود خدایان مفروض به سه عدد میرسد ، حال این سه عدد ربّ مفروض را باید دو موجود دیگر نیز از هم جدا کند و تمایز دهد که در این صورت خدایان مفروض به پنج عدد میرسند و همینطور ادامه می یابد و تسلسل محال به وجود می آید .
3 - کاملا متمایز هستند
( این مورد که به شبه ابن کمونه نیز معروف است را بنده اینجا مطرح نموده ام زیرا تصور نموده ام خارج از بحث نیست و نیز نوعی توضیح اضافه است )
در این صورت برداشت مفهوم خدا از دو موجود کاملا متفاوت ممکن نخواهد بود ، یعنی زمانی که اشتراکی میان دو موجود نیست نمیتوان مفهوم واحد خدا بودن را از هر دوی آنها برداشت کرد .
و سپس در بخش بعدی شرح حدیث به اثبات وجود خدا از کلام امام صادق خواهیم پرداخت .
از هشام نقل شده که زندیق به امام صادق گفت : پس چه دلیلی بر وجود خدا هست ؟
حضرت امام صادق (ع) فرمود : وجود چیزهای گوناگون دلیلی است بر اینکه خداوند آنها را ساخته ، آیا با دیدن عمارت های بلند و گج کاری شده نتیجه نمیگیریم که بنایی آنها را ساخته ؟ هر چند بنا را ندیده باشیم که آن را میسازد ؟
زندیق پرسید که پس خدا چیست ؟
امام صادق علیه السلام فرمود : او چیزیست به غیر تمام چیزها .
که به نظر بنده منظور امام صادق این است که خداوند وجود دارد و اما آنچه ما از او میدانیم این است که نه جسم است و نه صورت و محسوس نمیشود و فرسوده نمیگردد و جستجوی از او نمیتوان کرد و بحواس پنچگانه او را در نتوان یافت و همه اوهام و خیالها او را در نیابند و روزگارها او را ناقص نکند و زمان او را تغییر ندهد که پیر و شل و کر و کور و بیمار نشود و همچنین سایر ناخوشیها که بر معمرین وارد می شود در او راه نیابد .
زندیق سوال کرد ولی میگویید خدا شنوا و بیناست ؟
و پاسخ این است که شنوا و بینا بودن خدا به گوش و چشم نیست بلکه ذات مقدسش هم شنوا و هم بیناست بدون اینکه از اجزاء تشکیل شده باشد و اختلافی میان شنیدن و دیدن او باشد .
زندیق سوال کرد : پس خدا کیست ؟
و پاسخ این است که او رب و پروردگاریست که می پرورد و او است معبودی که خلایق او را می پرستند و او اللّه است که جامع جمیع صفات کمال است ، و اینکه میگوییم الله به این معنی نیست که کلمات الف و لام و لام و هاء خداست بلکه معنایی که در پس آن کلمات است مقصود است .
سوال کننده گفت : پس ما موجودی را نیافتیم مگر اینکه او را مخلوق یافتیم !؟
پاسخش این است که اگر اینچنین بود پس اعتقاد به توحید از ما برداشته خواهد شد ، زیرا ما مکلف نیستیم غیر موهوم را اعتقاد کنیم .
لیکن میگوئیم که هر موهومی که در وهم و خیال در آید و سپس بواسطه حواس دریافته شود یعنی آنچه حواس آن را تحدید و تعیین کند و بحقیقتش احاطه نماید و آن را ممثل و مصور گرداند بصورت و کالبدی که دارد آن مخلوق است .
و در مورد خدا لازم است به دو جهت توجه نماییم تا صفات مضموم را به خداوند نسبت ندهیم .
- نفی ، زمانی که به معنای ابطال و عدم وجود است
- تشبیه ، زمانی که تشبیه به مخلوفات و صفت آنهاست
1 - نفی
با دیدن مخلوقات و ضعف و نیاز آنها به خالق ، جایی برای نفی خداوند باقی نمی ماند و چاره ای جز اثبات خدا نیست
2 - صفات کلی مخلوق :
- ظاهر بودن در برابر حواس پنج گانه ( یعنی مورد ادراک توسط قوای پنجگانه قرار گرفتن )
- ترکیب ( تشکیل شدن از اجزاء مختلف )
- تالیف ( به وجود آورده شدن توسط دیگری یا همان سابقه ی عدم )
سوال کننده پرسید آیا خدا انیت و ماهیت دارد ؟ ( ترجمه ی نویسنده ی وبلاگ = انیت = ذات و خود + ماهیت = چیستی و آنچه در ذهن آید )
امام فرمود : بلی چیزی ثابت و موجود نمی باشد مگر با انیت و ماهیت .
سائل عرض کرد که پس او را کیفیت و چگونگی است ؟
امام فرمود : نه
توضیح نویسنده وبلاگ : کیفیت در لغت به معنای چگونگی است و همان چونانی بودن است که بعد از احاطه به یک چیز و مقایسه اش با دیگر چیزها به دست می آید ولی چیستی ، نیازی به غلبه و تشبیه ندارد .
سائل پرسید آیا خداوند رنج و زحمتی میکشد ؟
امام فرمود : آن جناب از آن بزرگوارتر است که رنج و زحمت آفریدن چیزها را بکشد .
توضیح نویسنده ی وبلاگ : یعنی چون خداوند به هر چه بگوید موجود باش ، موجود میشود و نابودی هر چه را بخواهد از بین میرود بنابر این به خاطر قدرت و توانایی بسیارش دچار زحمت و رنج و عذاب نمیشود .
سائل گفت : آیا او را خوشنودی و خشمی است ؟
حضرت صادق (ع) فرمود : آری و لیکن آن بروشی نیست که در آفریدگان یافت می شود .
توضیح نویسنده ی وبلاگ : در موجودات خشنودی و خشم حالتی هست که بر صاحب این دو صفت داخل میشه و او را از حالتی به حالت دیگه منتقل میکنه .
و این صفت آفریدگان نیازمند و عاجز است ولی خداوند نیازی ندارد و چیزی او را عاجز نمیکند و هم بزرگوار و بخشنده است .
سائل پرسید : پس قول خدا که میفرماید الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی که ظاهر ترجمه اش اینست که خداوند رحمان بر عرش و تخت استوی دارد چه معنی دارد ؟
حضرت امام صادق (ع) فرمود : که به این آیه خداوند خود را وصف فرموده و همچنین آن جناب مستولی و غالب بر عرش و از خلق خود جدا است بی آنکه عرش او را حامل و بردارنده باشد و نه آنکه عرش او را در بر داشته باشد .
توضیح نویسنده ی وبلاگ : در واقع خداوند حامل و برپا کننده ی عرش است و بر آن فرمانروایی میکند و در قرآن آمده وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ ( و کرسی او آسمان ها و زمین را در بر گرفته ) که مراد از کرسی همان علم اوست .
سائل پرسید : پس چه فرق است در میان آنکه شما دستهای خود را بسوی آسمان بردارید و آنکه آنها را بجانب زمین پست کنید .
امام فرمود : این دو امر در علم و احاطه و قدرتش برابر است و لیکن خدای عز و جل دوستان و بندگانش را امر فرموده ببرداشتن دستهای خویش بسوی آسمان بجانب عرش زیرا که آن را معدن روزی گردانیده .
سائل عرض کرد که پس از کجا و به چه دلیل پیغمبران و رسولان را اثبات کردی ؟
حضرت صادق (ع) فرمود : که ما چون ثابت کردیم که ما را آفریننده ایست که ما را ساخته و برتری دارد از ما و از صفات ما و از همه آنچه آفریده و این صانع حکیمی بود که جائز نبود که خلقش او را مشاهده نمایند و نه آنکه او را لمس کنند که دست یا غیر آن از اعضای خود را به او بمالند و نه آنکه با یک دیگر مباشرت کنند که روبرو شوند و با هم مکالمه و گفتگو کنند ثابت شد ، پس آنکه آن جناب را فرستادگان هستند در میان خلائق و بندگانش که ایشان را دلالت میکنند بر مصالح و منافع ایشان و آنچه بقای ایشان به آن و در ترکش فناء و نیستی ایشان است پس از جانب خداوند علیم حکیم جماعتی ثابت شدند که در میانه خلقش مردم را امر و نهی میفرمایند پس در نزد این ثابت شد که او را معبرانی چند هستند که از جانب او تعبیر میکنند و آنچه میفرماید به مردم میرسانند و ایشان پیغمبران و برگزیدگان اویند از خلقش که حکیمان و تأدیب دهندگان مردمانند بحکمت و به آن مبعوث شده اند و با وجودی که در آفرینش و ترکیب و صورت با عامه مردمان شرکت دارند در چیزی از احوال ایشان از اخلاق و صفات با ایشان مشارکت ندارند و از نزد خداوند علیم حکیم مؤیدند به حکمت که ایشان را بحکمت و دلائل و معجزات و براهین و شواهد که بر حقیقت ایشان شهادت دهد یاری نموده و تقویت فرموده از زنده کردن مردگان و به درمان کور مادر زاد و پیس پس زمین خدا خالی نباشد از حجتی که با او علمی باشد که بر راستی گفتار رسول و وجوب عدالتش دلالت کند.
زیارت روز سه شنبه
زیارت روز دوشنبه
زیارت روز یکشنبه
زیارت روز شنبه
زیارت امام زمان در روز جمعه
زیارت روز پنجشنبه
زیارت چهارشنبه
دانلود آهنگ حامد زمانی به نام سرانجام
دعای روز یکشنبه
دعای روز دوشنبه
دعای اللهم عرفنی نفسک
دعای اللهم کن لولیک
فضیلت و خواص ، آثار و برکات سوره طارق
نماز در اسلام
افتتاح سایت النجم الثاقب
جمع بندی مبحث رد بر ثنویه و زنادقه
دعای روز شنبه
دعای روز جمعه
ثواب و پاداش های موحدین ( یکتاپرستان ) و عارفین 1
دعای روز پنج شنبه
